Jeepney Rappers
Sugilanon ni Daryl Jabil
“JEEPNEY Rappers lang kami sa dalan sa haywey / Kaloy-i intawn mi ninyo, / mga ate ug kuyaaa. / Dili mi pareha sa uban nga mangisnats ug mangawat. / May na lang ni among gibuhat / kay manganta ra man...”
“Break it down, yow!” apas-sumpay ko sa rap ni Manoy Kolo, ug daling mibukas sa akong palad ngadto sa mga pasaherong naglingkod sa isigkakilid. “Ate... Kuya... Maluoy mo... Gutom na ka’yo mi, mga mam, mga sir... Bisag panlugaw lang... Maluoy mo...”
Gikuhit ko ang nagsidlak-sidlak nga karsones ni Boy Tisoy diris tuo. Gibira-bira niya pabarog ang pina-shokoy niyang buhok. Apan wa ko lingia. Gikalot ko ang katol kong tiil, unya gipatong ang kamot ibabaw sa puting paa ni Miss Bagag Meyk-ap nga naglingkod atbang kang Boy Tisoy. Apan kalit dayon niyang giwakli akong kamot, milili sa gawas, giisa ang kilay, ug mipagawas og usa ka botelya sa alkohol gikan sa itom niyang bag.
”Maluoy intawon mo, mga mam… sir,” pakiluoy ni Manoy nga sinagulan pag mga pagbakho. Ako siyang gilingi: hugot gihapon ang iyang pagkapyot sa puthawng tumoy sa dyip, morag konduktor. Gidunolan siyag sinsilyo sa babayeng tiguwang nga naglingkod sa duol. Sa pagdawat niya sa kuwarta, nagngisihay ming duha.
Taudtaod gidukdok sa usa ka dalaga ang puthaw nilang kapyotanan, ug mihunong ang dyip. Dali-dali dayon ming nangnaog ni Manoy Kolo ug mipadaplin sa kalsada.
“Poy, halin nato oh,” sulting Manoy sa pagsugod namog lakaw, ug gibukas ang iyang palad. “Says.”
“Says?” Dali ko dayong gigukod ang hangin sa palibot, gihigop ang hangin hangtod sa kinalawoman. Says? Ambot kon pila na ang says, apan nganong duha ra man ni ka sinsilyo ang anaa sa kamot ni Manoy?
“O, gamay ra. Dugay man sad ka nimata god.” Iya kong giagbayan. Mihangad siya sa init nga adlaw, ug gituslok ang usa ka bangag sa iyang ilong. “Hapit na udto. Unsa may ipalit nato ani?”
Miduko na lang ko. May bus nga kalit miagi sa kilid, ug mipabulhot og baga kaayong aso. Gisaka ko dayon ang liaban sa akong sinina, ug daling gitabon sa akong ilong. Apan wa ra gihapoy bili kay milahos man diay ang akong ilong sa busloton ko nang sinina. Gitabon ko na lang akong tuong kamot.
“Adto tag bakery oy!”
“Ikaw god, Manoy!”
“Pandesal lang ha?” Miduko si Manoy. Mitando ko. Sum-olan na man unta ko sa pan. Apan basin unyag masuko si Manoy kon dili ko motando. Dayon, biyaan unya ko niya inig kasuko niya. Siya na lang ra ba akong pamilya. Hagbay ra nga wala momatag balik silang Mama ug Papa. Unsaon na lang kon mawala pa si Manoy. Maong, mag-ginoodboy gyod ko.
“Sige, tungaon lang unya nato.”
Mihunong ming Manoy sa tungod sa usa ka panaderya. Gisaka namo ang mubong hagdanan.
“Adto lang ‘sa ‘kaw; ako lay palit.” pu’ng ni Manoy, ug mitudlo sa usa ka lamesa sa kilid.
Giduol ko dayon ang usa ka lamesa. Milingkod ko, gipatong ang siko sa lamesa, ug gitan-aw si Manoy sa haduol nga nakig-istorya sa tindera. Nakahinumdom na hinuon ko niadtong buhi pa si Mama, kon makit-an ko niya nga naglingkod dapit sa among kosina, tagaan dayon ko niya og makaon.
“Pst! Migo,” sitsit sa akong likod. Wa ko na lang panumbalinga. Basin unyag iglingi nako, mawalag kalit si Manoy. “Migo!” Kalit lang may miagbay nakos likod. Akong gilingi.
“O, ‘Nyok!” Gitutokan ko ang nagkauling nga dagway ni Onyok. “Musta na man ka?” Kataposan nakong kita niya, kadtong gitudloan mi niyag panlimos sa dyip.
Mingisi si Onyok; gibilangkad iyang buslotong purol, ug milingkod sa akong tupad. Mipasiplat kong Manoy: nagtuplok-tuplok siya sa bildo atubangan sa tindera.
“Okey ra kaayo, parts!” Dakoag ngisi ni Onyok sa iyang pagsulti, oy! Misiwil god ang nagkauling sad niyang ngipon. “Bertdi nako gahapon.”
“Ah! Kuyawa god!” Gihapak ko siyas abaga. “Asa man ka nagparti?”
“Ah, heheh, didto kos Wayt Road gahapon nag-ambak-ambak sa kabukiran aron motaas.”
Mibahakhak kog kusog. Pare-pareha ra man god unta sila og edad ni Manoy nga twelb na, pero kami man hinuong duha ang pareha kagamya. Nakahinumdom hinuon ko niadtong gitudloan mi niya ni Manoy unsaon pagkanta aron makapanglimos mis dyip. Dugay na gyod kaayo ‘to. Tawagon god niyag “lolo” si Manoy kaniadto dayon tubagon siya ini og “lolo god intawn nga parehas ra man tag edad. Kaliwat lang mong Dagul maong mora gihapon kag Kyut.”
Karon, wa gihapon koy nakit-ang pagbag-o sa kagamyon ni Onyok.
“Oh!” siyagit ni Manoy. Paglingi ko niya, nagngisi iyang mata. Paspas kaayo siyang miduol sa lamesa bitbit ang usa ka plastik nga nag-untol-untol ang sulod. Pagdayon na niyang lingkod sa akong atbang, gitudlo niya akong tupad. “Onyok! Ha! Ha! Ha!” Nag-apir ang duha, dayon milingkod si Manoy.
“O, tagsa ‘tang tulo ani,” pu’ng pang Manoy samtang mikuha og usa ka pan sa plastik. Gitukmod niya kini sa among dapit. “Tag-dos man diay diri.”
“Unya, kumusta man ang mga dyipni rappers?” Puwerteng katawaa ni Onyok sa iyang kaugalingong pangutana. Miugdo ang iyang liog sa dihang iyang gitulon ang gamitoyng pandesal nga sama ra kagamay sa bangag sa duwaan kong pusil-pusil kaniadto.
“Okey ra man, pero nigamay lagi among halin,” tubag pod ni Manoy nga bag-ohay lang nakatulon sa pandesal nga bag-ohay lang pod niya gihamong.
“Ha? Ngano man?”
“Ingon man god sila nga mga sinugo kuno ‘tang tanan sa sindikato kay parehas ra kuno tag liriks.”
Naminaw lang ko nilang duha kay morag seryoso man kaayo silag mga dagway. Dili usa ko mag-apil-apil kay niingon ra ba si Mama kaniadto nga kon seryoso ang mga maguwang nakog edad sa ilang panag-istoryahay, dili maayo nga mosabat ko kay masuko kuno si Papa Jesus, ug malipay sad kuno ang ungo sa impyerno nga mangawat og bata.
“Dili baya tanan, ‘sa? Dili baya ta mga miyembro sa sindikato,”dugang pa ni Manoy.
Mikalit lang og kahilom ang lamesa. Wala na motubag pa si Onyok kang Manoy. Nagtan-aw na lang siya sa nagkauling niyang tsinelas ug tiil. Karon ko pa nahinumdoman: si Onyok kaniadto sama ra namo ni Manoy kahugaw. Ang hugaw kay hugaw gyod kon tan-awon. Dili sama karon nga ang kahugaw niya morag uling ra nga gipatik sa iyang lawas. Morag tinuyo nga hugaw. Morag di tinuod. Ah, basin nakaligo na siya og kausa. Ingon ani tingali ni kon maligo ang mga walay balay.
Gitutokan ni Manoy si Onyok ug midugang: “Aw, kon madakpan man gani kog sindikato, magrebelde ko, oy! Kon di kay mosaba ko sa pulis aron mahipos na sila. Dili god na maayo ilang gipangbuhat dira god. Mga mapahimuslanon.”
Miinit og samot ang palibot. Ambot naunsa na ni silang duha, oy. Mikalit man lang og kaisog si Onyok. Sa dihang nangutana ko kon ngano sila, nahimong dayag ang pagpugong sa bulkan aron dili na mosamot pa ang kainit sa adlaw. Nagkadaghan ang mga tawong nanuol sa bakery. Ang dakong payong sa ibabaw wala makapawala sa kaalimuot sa palibot. Miduol ang usa ka trabahante sa among pundok, ug kalit lang ming gipahawok sa mga buhok sa silhig lanot.
“Hawa! Nah, kustomer namo ay, nanaghan na, way malingkuran!”
Mibarog si Manoy ug gikataw-an ang trabahante. Misunod si Onyok. Misunod na lang pod ko. Nagsigeg lihay si Onyok sa silhig lanot nga gimudmod sa tindera sa iyang nawong. Mora mig mga langaw nga maoy pirmeng bugawon ni Papa kaniadto.
“Hawa na mo ba! Hawa ba! Panghawaaa!”
“Dungan ta!” singgit ni Manoy kanamo nga nagyango-yango. Mitando ko. Nanan-aw namo ang ubang tawo. “Wan... To... Tri...”
Ug dungan ming nanglabay og laway sa tindera gikan sa among mga baba. Puwerteng pilita sa akong plema nga adto mitugpa sa ilong sa tindera. Dali dayon ming nanagan labang sa karsada.
“Asa ta karon, bay?” pangutana ni Manoy, ug miagbay siyang Onyok sa dihang naabot na mis layo. Puwerte nakong dagana, oy! Ang amo god nga mga hangos, morag musika sa gubaong pluta nga gipugos og patugtog sa usa ka bungol nga musikero dapit sa Sto. Niño kaniadto.
“Manulis ta na!” dakong singgit ni Onyok.
Nangawot kos akong kaspa. Unsay tulis?
“Tulis?” kurog nga tubag ni Manoy, unya iya kong gilingi. “Ay, wala man tay kutsilyo pang-atik-atik god.”
“Manguot sa Colon?” Nakigdungan na pod og pangawot nako si Onyok sa iyang opaw nga ulo.
“Ah, manganta na lang tas dyip, oy!” singgit ni Manoy.
“Maypa! Didto tas Fuente dapit, ay, kay kugihan manghatag ang mga mamords didto,” tubag pod ni Onyok. Iya kong gibira ug giagbayan. Gilingi ko iyang ulo, ug gisukod ang iyang gitas-on. Hapit na man diay nako siya maapsan.
“Adto tas atbang, ay, kay padulong nas Fuente mga dyip diha!”singgit ni Onyok dungan ang pagtudlo sa estatuwa ni MacDonalds sa atbang.
“Suhito-a sa buang, ah!” siyagit ni Manoy dayong dukol kang Onyok. Miisog na sad og kalit ang dagway ni Onyok, unya milingi siya nako. Sa dihang gitutokan ko siya, nawalag kalit iyang kamug-ot. Mingisi si Onyok.
Paspas kaayo ang ginukoray sa mga dyip og taksi. Mihukom si Manoy nga mosaka na lang mi sa skaywok. Nagsigeg kibot-kibot ang mga ngabil ni Onyok samtang gibaktas namo ang skaywok. Ingon ana kuno siya magpraktis sa iyang rap. Dunganan pa gyod og kidhat-kidhat sa pula niyang mga mata.
Sa among pagnaog, may mihunong nga dyip sa unahan. Milugwa ang usa ka pasahero ug mikanaog sa dyip. “Dagan!” singgit ni Manoy. Iyang gitudlo ang mihunong nga dyip. Mikaratil mig dagan padulong ngadto.
Gikapyotan dayon ni Manoy ang puthaw tumoy sa dyip, ug gipaabot mi niya ni Onyok. “Watsa, boss!” singgit ni Manoy sa sulod. Gitukmod dayon niya si Onyok pasulod. Dayon ako.
“Sige, bulhot!” Nangupot og maayo si Manoy sa puthaw nga iyang gikapyotan sa kinatumyan. Mipungko si Onyok sa akong atubangan. Pagpungko nako sa iyang luyo, gikuptan ko dayon ang puthaw sa ibabaw, ug milingi sa isigkakilid. Puno kaayo og mga pasahero. Dyakpat na ni!
“Ate... Kuya... Ayaw lag hugawa inyong mga hunahuna,” saysay ni Manoy. Apan mihunong siya sa pag-istorya, namuhi sa gikapyotan, miping-ot sa iyang ilong, ug gisikmahan og sip-on ang karsada.
Misumpay dayon si Onyok. “Kahibaw mi nga sa among pagsakay, mga ate ug kuya, hugaw na ang naa sa in—”
“Ako usa bay!” singgit ni Manoy. Gidali-dali niyag pahid ang iyang kamot sa porol. Mihunong si Onyok og yawyaw. Misumpay si Manoy: “Dili mi pareha sa uban, mga ate ug kuya. Dili mi kadtong mga yagit sa Fuente nga manulis ug manguot. Wa mi dautang tuyo, mga mader ug pader... Ang amo lang naa mi makaon bisag lugaw ug pan lang... Hinaut nga inyo ming masabtan pinaagi sa among kanta...” Miyango nako si Manoy. Gisignalan na ko.
Maong misinggit dayon ko: “A, wan! A, two, a tri! Let’s go!”
“Gugma na, gugma na, / maghigugmaay ta — her wi go! / Dedmaha ang problema / bisag walay bana...” Mipisik-pisik kog laway sa akong kamot nga maoy gihimo namong sawnd epeks nga morag utot; gidukdok ni Manoy ang puthaw nga maoy gihimo niyang tambol, ug misinggit og “Yeah! Yeah! On Da Mix!” samtang nangugat si Onyok sa pagkanta.
“Break it down!” singgit niya paghuman. Dali dayong misumpay si Manoy: “Mao ni ang istorya sa Sebuwano nga uyamot . . . Dyipni Rappers lang kami sa dalan sa haywey. / Kaloy-i intawn mi ninyo / mga lolo ug lola / Dili mi pareha sa uban nga mangisnats ug mangawat. / May na lang ni among gibuhat / makapan-de-sal pa mi...”“
Mingisi og dako si Onyok. Giuyog-uyog ko akong ulo samtang nagpisik-pisik og laway. Lingawa gyod! Ang tiguwang-lalaki sa akong tuo nagsige pod og uyog-uyog sa iyang ulo. Makahinumdom man sad ko sa birtdi ni Papa kaniadto nga patukaran dayon og pangsayaw nga tukar. Magsayaw-sayaw sad mi niadto, unya akong lolo nga naglingkod sa lingkuranan, igo ra mag-uyog-uyog sa iyang ulo.
Apan mas lingaw gyod ni nga duwa kay gawas nga makalingaw, tagaan pa gyod mi og premyo sa mga nanakay.
Sa pagtapos sa rap ni Manoy, gihunong ko na sad ang pagpisik-pisik og laway sa akong kamot, ug gipahid ang basa kong palad sa puthaw nga kuptanan sa mga pasahero.
“Mga ate ug kuya... Maluoy mo...”
Nagdungan ming tulo og paningil sa among talent fee.
Ang ngisi nailisdan og paghangos. Gikutasan kos akong gibuhat ganiha da! Gilingi kog balik ang tiguwang nga nag-uyog-uyog sa iyang ulo kaganiha aron paninglan, apan nagpiyong na man diay iyang mata samtang nagkupot sa puthaw nga pinahiran nakog laway kaganiha.
“Hala, I-rugby na nila!” singgit gikan sa gawas. Morag pare-parehas lagi mig tingog?
“Hilom oy! Hugawan!” singgit pod ni Manoy nga talinis kaayog tinan-awan sa gawas. “Rugby god tawn! Kadaot namo, amo lang gyod ipalit og rugby among halin? Nanaygon mi oy aron makakaon, dili aron mag-Rugby!”
“Ay! Kit-an tika ganihang udto, nagsuyop og rugby sa Manila!”
“Manila? Ugok! Naa tas Cebu, oy! Bogo! Ikaw siguroy nakasuyop!”
Ug nagsugod nag panguot sa ilang pitaka ang mga tawo. Nagngisi ming Onyok nga midawat sa mga papel nga kuwarta. Pagkahuman, miapir ko kang Onyok!
“Ayos!”
Paghunong sa dyip, unang nangnaog ang duha ka dalaga. Unya nangnaog sad ming tulo nga nagkatawa.
Si Manoy nga adunay bulsa sa maong niya nga purol maoy gipahipos ni Onyok sa kwarta. Naa gyod diay mihatag og papel nga kwarta nga gold ang kolor. Lipay god kaayo si Manoy pagkakita ani; swerte kuno na ang papel nga adunay nanampiling sa tunga. Puyde tingali ni mapatimbang sa among suki.
Nagpadayon mi sa among gibati: manakay og dyip, manganta, maningil sa bayad, mangnaog, ug manakay na pod sa laing dyip. Sa ikatulo pa gyod nga dyip nga among nasakyan, gipito sa tambok nga buaya ang drayber. Naghinunghongay ang mga tawo nga tungod kuno kay nagkapyot si Manoy maong makamulta na hinuon ang drayber. Nagdali dayon mig pangambak nilang Onyok ug Manoy, ug nitago sa likod sa abling gate sa duol nga simbahan.
“Buang baya kaayo na mga buayaha!” saysay ni Onyok sagol hangin sa dihang nakatago na mi. “Mas yawa pa na sila manakop og bata kaysa sindikato. Maypa’ng sindikato, magpakaon pa; daghan pa gyod kag maamigo!”
Nag-awas-awas na ang akong singot sa lawas. Mora na kog naa sa dagat sa dihang misikit sa semento ang basa kong bukton. Pwerte sad basaa nilang Manoy ug Onyok. Nagdungan na lang mig pangatawa.
Dagan diri; ambak didto. Paskang lingawa gyod sa akong adlaw! Gukod sa ginhawa, unya katawa. Kanta-kanta dungan ang pagsuyop og hangin dayon maningil. Pak! Kwarta na.
Naabtan mig gabii. Mitingog akong tiyan sama sa tambol nga duwaan ni Manoy kaniadto. Gihunghongan ko si Manoy nga gigutom na ko. Gipasa niyang Onyok ang akong giingon, unya mitubag si Onyok nga sa unahan lang kuno.
Pagnaog namo, maoy misugat sa among panan-aw ang usa ka dakong kan-anan nga nag-aso-aso ang dahon nga atop.
“Anha ta ninyo?” pangutana ni Manoy. Mitando si Onyok, apan wala motan-aw kang Manoy. Mitando na lang pod ko.
Sa among pagsulod, kalit ming gisugat sa usa ka tambok nga babaye nga nagkalo og pula.
“Oy, asa na man sad mo, mga bata?” Nanghinawak ang tambokikoy nga misugat namo pagsulod. “Wala na mi mga bukog diri nga puyde ipalamoy ninyo. Adto na lang mos lain.”
Mikuot sa iyang bulsa si Manoy. Gidunolan niyag bayolet nga kwarta ang tindera. “Bayad namo, Nang, oh, kay mokaon mi.”
Kalit mingsiga ang mga mata sa tindera. Gitabonan niya sa iyang kamot ang kapehon niyang baba samtang nagsud-ong sa kwarta nga nalup-it sa duha ka tudlo ni Manoy. Dili dugay, gidawat niya ang papel, ug mipahiyom.
“Dali, sir, pili lang,” niya pa sa iyang pagtalikod. Miduol siya sa taas nga lamesa nga gipatongan og mga sud-an nga nag-aso-aso. Misunod ming tulo niya, namili og sud-an, namili og lamesa, unya nagdungan og kaon.
“Mmm... Lami-a gyod, oy!” singgit ko samtang giingkit ang nahabiling unod sa chickenjoy. Gihamong ko na sad ang kinataposang hungit ko sa kan-on. “Pero mas lami gyod moluto og chickenjoy si Mama.”
“Ayaw na lagi sigeg balik ato, Empoy.” Sa iyang pagsulti, gituslok ni Manoy og toothpick ang iyang ngipon. “Di na gyod ‘to sila makabalik pa nganhi; kalimti na god na sila.”
Mihunong ko sa pag-usap ug miduko. Sukad nakatulog sa kwadradong kahoy nga gitawag nilag “lungon” silang Mama ug Papa kaniadto, dili na gusto si Manoy nga maghisgot pa ko bahin nila. Mora pa gyod og naay kalagot si Manoy nila. Ambot ba sad, oy, nga hangtod karon wala pa man nimata silang Mama. Ingon sad si Manoy nga dili na kuno ‘to momata. Kon mangutana ko nganong dili, singkahan ko niyag kalit. Mohilom na lang ko ug mangayog pasaylo; bisan wala pod ko kahibalo nganong nangayo kog pasaylo.
Mitutok si Onyok sa dakong ganghaan sa kan-anan.
Miinom og usa ka basong tubig si Manoy ug miigham. “Kita na lang duha karon: mao nay timan-i. Ayaw kabalaka, dili bitaw tika biyaan.”
Misulirap ang mga mata ni Onyok ngadto kang Manoy.
Pagkahuman sa among pagpahilis, migawas dayon ming tulo sa kan-anan. Gisugat mig bagang aso nga pilit kaayong mihalok sa among aping.
Miagbay nako si Onyok, ug misugod na mig lakaw. “Pila na lang atong halin diha, parts?” pangutana niyang Manoy. Apan sa yuta siya nagtan-aw.
Morag lawom sad kaayog gihuna-huna si Manoy samtang galakaw.
“Mga sebin hanred akong ihap ganiha, bay,” tubag ni Manoy. Wa gihapon niya gibuwag sa halayo ang iyang panan-aw.
“Aw,” gipikpik ni Onyok ang buko-buko ni Manoy, “maayo hinuon.”
Milingi kong Onyok. Gingisihan dayon ko niya. Gingisihan ko na lang pod siya. Taudtaod, mitudlo siya sa unahan. “Naay padu’ng hunong, oh!”
“Dali!” dugang singgit ni Onyok. Iya kong gitukmod. “Una dayon mo! Ako lang kapyot!”
Ug paspas kaayo ming nanagan ni Manoy Kolo ngadto sa mihunong nga dyip. May mikanaog nga dalaga. Gigunitan kog maayo ang nagbudlot kong tiyan nga puwerte nang gahia sukad ko nahuman og kaon kaganiha.
“Paspasi kay hapit na mo-go!” siyagit pang Onyok nga nagdagan sad sa among likod. Apan morag wala man siya mangusog.
Unang nakasakay si Manoy nga dali kaayong mipungko sa sulod sa dihang mipabulhot nag aso ang lobot sa dyip. Misugod nag andar ang dyip; may gani dali kaayo kong nakakapyot. Gilingi ko ang likod. Nawala si Onyok. Nagsugod na sad og pangatagak ang mga tulo sa tubig gikan sa mga panganod.
“Manoy!” siyagit ko sa dihang mikusog nag maayo ang dagan sa dyip.
Daling milingi si Manoy nako. “Unsa man?”
“Si Onyok nawagtang, nabiyaan!”
“Ha? Pag-tsur oy!”
“Sus, oy! Kavega vaya. Alas dyes na gyod kapin!” pinakurat nga singgit sa usa ka ulitawong pasahero sa sulod. Nagdungan god mig lingi ni Manoy kaniya. Iya dayon kong gitutokan, ug gisakaan og kilay.
Gilantaw ko ang mga tawo sa sulod. Giihap. Pinasagpa nga gisumbag sa kasugat nga hangin ang akong nawong. Gipiyong ko usa ang akong mga mata, unya giablihan og gamay. Pastilan, tulo ka babaye ug usa ka lalaki ra man diay ang anaa sa sulod sa dyip. Pulos pa gyod nagpiyong ang tulo, ug ang lalaki bag-ohay lang gipaslakan og itom nga alambre ang iyang dunggan. Tingali, puros ni sila gipangkapoy. Sama nako.
“Manoy, mangnaog ta, oy!”
“Ha? Sayang kaayo oy!”
“Unsay sayang nga upat ra man ni sila. Gahagok pa gyod!”
Gikuot ni Manoy ang iyang bulsa, unya gituktok sa kapyotanang puthaw ang usa ka sinsilyo. “Lugar lang mi, Tisoy!”
“Sige, ‘Nyor!” tubag pod sa drayber. Apan misamot man hinuon kakusog ang pagdagan sa dyip. Mora mag gikumot-kumot sa hait kaayong hangin ang pirat kong dagway. Morag misamot gyod kalayo ang among naagian.
“Hoy, tisoy! Panaoga mi oy, gwapo!” singgit gihapong Manoy nga karon, giduol na ang gamayng bangag likod sa drayber.
Mihinay ang dagan sa dyip. Mihunong sa daplin sa karsada. Gisinggit ni Manoy ang iyang pasalamat. Mitubag pod pinaagi sa pagsinggit ang drayber: “Ana gyod, gwapo god ko!”
Miambak kog una, dayon misunod si Manoy. Giagbayan ko niya, ug nagpadaplin mis karsada.
“Hala, asa na man ta natugpa ani, Empoy?”
Ngitngit ang palibot. Gamay na lang kaayo ang mga dyip nga nangagi, ug puwerte pa gyod kusoga sa ilang pag-andar. Wala sad koy nakitang laing tawo nga naglaroy-laroy gawas namo ni Manoy. Aduna koy nakit-ang poste sa suga, apan didto pa sa layong unahan nagbarog.
Gibuhian ni Manoy ang akong abaga, ug milakaw siyag sugod. Apan mikupot dayon ko sa iyang siko ug misunod.
“Asa man ta ‘ron, Manoy? Giduka na ra ba ko...”
“Mangita na lang tag makatulgan nga tago dinhi,” tubag ni Manoy sa pinahunghong nga pag-ingon. “Ayaw kabalaka, makatulog ra lagi ta. Gikapoy na man pod gani ko; lami na gyod ipahuway.”
“Kanang dako, mao nay di motuman ninyo, boss,” hunghong nga kalit kong nadunggan sa among paglakaw. Gilingi ko ang among naagian ni Manoy. Walay tawo. Hala, basin baya og ungo ‘to. Gihugtan ko pa ang pagkupot ko kang Manoy, ug nanguros nga morag si Mama kaniadto kon kasab-an kini ni Papa.
Apan sa kalit lang, nabungog akong pandungog sa makadiyot tungod sa usa ka sipa nga buto sa duol.
Mikalit og siyagit si Manoy. Mihangad siya ug minganga.
Nausban pa gyod ang pagbuto. Mitul-id sa makadiyot ang lawas ni Manoy. Kalit lang may misirit nga dugo gikan sa iyang dughan.
“Manoy, nasamad ka!” Nakapamuhi kong Manoy. Nasamad siya, ug nanginahanglan siyag ban-id. Wala na si Mama nga kanunay mag-andam og ban-id alang namo kon masamad mi kaniadto. “Wa tay ban-id!”
Giisa ko ang akong panan-aw sa halayo namong atubangan. May untag naa koy makit-an nga bisag usa lang nga tawo nga motabang kang Manoy. Misinggit na sad si Manoy. Gibalik ko akong mga mata kaniya. Akong manoy, nagkirig-kirig na nga naghigda sa karsada.
“Manoy!” Sa wa masabting hinungdan, midagayday ang akong luha. Nadugangan pa ang bangag sa lawas ni Manoy nga giagian sa midagayday nga dugo. Misugod na sad og gawas ang dugo sa iyang baba.
“Empoy,” hunghong ni Manoy nga nagpiyong-piyong sa iyang mga mata. Miluhod ko, ug mibakho pag-usab. “Di tika biyaan, Poy.”
Gilingi ko ang bisan asang dapit nga makab-ot sa akong panan-aw. Sa atubangan. Sa wala. Sa tuo. Paglingi ko sa luyo, may nakita na gyod kong mga batan-on ug bata nga nanagtapok! Salamat, Papa Jesus! Nag-atubang pa gyod sila namo. Gipahid ko ang akong luha. Miduko ko kang Manoy. Gapadayon pa gihapon ang pagdagyday sa iyang dugo. Mibarog ko. Ug gidagan ang mga nagtan-aw kanamo. Miatras silag gamay sa akong pagpadulong. Dali dayong gitago sa usa ang gigunitan niyang duwaan. Nindota unta iduwa sa iyang pusil-pusil, nagsinaw-sinaw man. Hain na kaha ‘tong gipalit ni Mama nga pusil-pusil nako nga duwaan kaniadto? Maayo untag pahulamon sad ko niya anang gitagoan niyang duwaan.
Apan, mangayo ‘sa kog tabang nila. Nasamdan si Manoy; nanginahanglan siyag tabang. Kahibalo ko kon unsa kasakit ang magawsan og dugo.
Ug sa dihang nagkaduol na ko nila, naklaro ko ang usa ka pamilyar nga dagway nga apil sa nanaglaray. Ikaduha sa pinakakilid, gipaningot ang dagway ni Onyok. Nagngisi siya nga nagsud-ong kanako.
“Oy, Onyok,” malipayon kong siyagit. Diara na gyod si Onyok. Basin aduna siyay gidalang ban-id. Basin matabangan niya si Manoy.
“Ay, Empoy!” tubag pod ni Onyok sa nagkurog nga tingog. Katugnaw na gyod sa kagabhion. Gihukas niya iyang sinina, ug gipahiran ang nagbasa niyang dagway. “Unsa man, Poy? Kumusta?”
“‘Nyok, naa kay ban-id? Nasamad si Manoy...”
“Hala! Pag-tsur, ay! Hain man siya?”
Gilingi ko si Manoy sa likod, ug gitudlo. Naghigda gihapon siya. Apan wala na man siya naglihok. Mora na siyag estatuwa.
Lingion ko unta si Onyok, apan may migakos lang og kalit sa akong likod, ug kalit gimudmod akong dagway sa usa ka panyo. Baho. Ug kalit kong nalipong.
KATAPOSAN
• Published in Bisaya Magasin, Aug. 2012
• Adapted to a 15-minute short film titled “Kapyot” (Cling) by Screentasy Entertainment (released Feb. 13, 2014)
No comments:
Post a Comment